قرآن به خط کاتب شیرازی جزء سی ام

اثر پیش رو، جزء سوم از مصحف سی‌پارۀ قرآن به خط «زین‌العابدین بن محمد کاتب شیرازی» است که تاریخ کتابت خویش را سال 888 ه.ق (1483 میلادی) ذکر کرده است. این نسخه در مجموعۀ اسلامیِ «کتابخانۀ چستربیتی» به شمارۀ 1502.Is نگهداری می‌شود. شهر شیراز در دورۀ حکومت «آق قویونلو‌ها»، سدۀ نهم، یکی از مراکز مهم و برجستۀ کتابت و نسخه‌پردازی بود، و زین‌العابدین کاتب شیرازی، دورۀ مصحف سی‌پاره‌ای (سی جزء) که جزء سوم آن را پیش رو دارید، در همان ایام برای پسر «اوزون حسن» [یعقوب بیگ بن اوزون حسن]کتابت کرد. وی که هنرمندی پر کار بود، تمامت قرآن کاملی را نیز کتابت کرده که تاریخ آن به سال 876 ه.ق باز می‌گردد. نسخۀ موصوف، 24 برگ به ابعاد 393 در 307 در 23 میلی‌متر دارد. دو صفحۀ آغازین آن مُذَهَّب و استفاده از رنگ لاجوردی در آن‌ها غلبه دارد. در صفحۀ اول از دو صفحۀ آغازین، در کتیبۀ بالایی، «الجزء الثالث» و در صفحۀ روبروی آن «من اجزاء ثلاثین» با قلم زرین نگاشته شده است. در کتیبۀ پایین صفحۀ اول نیز به رسم کتیبه‌نگاری‌های صفحات آغازین، آیۀ «لا یَمَسَّه الا المُطَّهرون» (آیۀ 79 از سورۀ واقعه) و در صفحۀ روبرو «تَنزیلٌ مِن ربَّ العالمین» (آیۀ 80 از سورۀ واقعه) به شکل زرین کتابت شده است. زین‌العابدین شیرازی برای کتابت این اثر از سه قلم «مُحَقَّق»، «نَسخ» و «ثُلث» استفاده کرده، و در هر صفحه، دو سطر بالا و پایین را به خط مُحَقَّق و با مرکب سیاه، و سطر وسط را زرین و به خط ثُلث کتابت نموده است. در قاب‌های میان سطر اول و دوم و سطر دوم و سوم، متن در دو سطر کوتاه‌تر با خط نسخ کتابت گردیده و نشانه‌های وقف با مرکب قرمز نگاشته شده‌اند. صفحۀ آخر این نسخه شامل انتهای آیۀ 91 از سورۀ «آل عمران»، تصدیق کلام خدا و رسول، و صلوات بر او و خاندان وی، تاریخ و رقم کتابت است. به عقیدۀ صاحب نظران عالی‌ترین نمونۀ هنر خوشنویسی کاتب شیرازی را در صفحۀ آخر می‌توان مشاهده کرد؛ زیرا بیشترین اقلام شش‌گانۀ خوشنویسی در آن به‌کار گرفته شده است. سطر نخست آن نظیر صفحات قبلی به خط مُحَقَّق و با مرکب سیاه، سطر بعدی که انتهای متن قرآن است به خط نَسخ و البته با تغییری روی اتصال حروف «ناصرین»، و سطر پس از آن که «صَدَقَ اللهُ العَلیُ العظیم» است با استفاده از همان قلم نسخ و البته تغییراتی بیشتر در اتصالات، مشابه قلم «رُقاع» نگاشته شده است. سطر بزرگ بعدی یعنی «و صدق رسوله النّبی الکریم» مانند سطرهای میانی صفحات قبل با خط ثُلث زرین که با سیاه دورگیری شده، دو سطر زیر آن که شامل تاریخ و رقم است «خدم بکتبته اقل خلق الله تعالی ... سنۀ ثمان و ثَمانَین و ثَماَنمائه» به قلم ریحان، و سطر آخر « و صلّ الله عَلی خَیرِ خلقه محمد و آله و سلم» به خط توقیع نگاشته شده است.