مصحف شریف زرنگار

از همان سدۀ نخستین، مسلمانان آیات الهی را به شکل شفاهی بر دل‌های خود، و مکتوب آن را بر مواد گوناگون حک می‌کردند. قرآن نه تنها شالودۀ ایمان مسلمانان است که البته چون امری مقدس نزد آنان انگاشته می‌شود. از همان آغاز صدور اسلام به سرزمین‌های دیگر، آیات نازل شده بر پیامبر ختمی مرتبت (ص) به اشکال مختلف در آنچه به‌اصطلاح هنر اسلامی نامیده می‌شود، نقشی بنیادی به عهده داشته است؛ که نمونه‌های آن را در انواع این هنر می‌توان مشاهده کرد. در این تنوعِ اشکال هنر اسلامی، به حق می‌توان برای خوش‌نویسی مرتبه‌ای ممتاز قائل شد. نکته‌ای که باید در آن تأمل کرد ارتباط تنگاتنگ تطور اقلام خوش‌نویسی و کتابت قرآن است که برآمده از روح تعالی‌جوی هنرمند برای حفظ قرآن به زیباترین شکل ممکن است و نشان از تأثیر عظیم کلام خداوند بر قلب او دارد. در این سیر معنوی، هنرمندان هم به خوانایی و هم به زیبایی خط نظر داشتند؛ چرا که قرآن برای مسلمانان منبعی است که نه تنها در عبادات روزانه که در همۀ شئون زندگی محل رجوع است، کاربرد دارد.

ویژگی‌های عمومی
جزوۀ 991 محفوظ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، بخشی از یک قرآن سی‌پاره است که به‌ نظر می‌رسد یکی از واپسین قرآن‌های نفیس ایرانی در قالب رَبعه (چندجلدی) باشد؛ نسخه‌ای که صورتی کامل از برترین ویژگی‌های قرآن‌پردازی ایران را به نمایش می‌گذارد. نامِ کاتب، واقف، تاریخ و محلِ کتابتِ این نسخه مشخص نیست؛ زیرا اجزای آن پراکنده شده است. بااین‌حال، ویژگی‌های صوری‌اش از تعلّق به سبکی منسجم خبر می‌دهد که جستجوی دقیق‌تر آن، نکاتی از یکی از مراکز قرآن‌نگاری فعال ایران در سدۀ نهم و دهم هجری قمری را روشن می‌کند. جزوۀ 991 محفوظ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، پارۀ سی‌ام از قرآنی سی‌پاره بوده که در ابعاد 21 × 5/29 س.م.، با یازده سطر در هر صفحه، به قلم مُحَقَّق، ثلث و نَسخ تهیه شده است. این پاره دارای 19 برگ و آغاز و پایان آن کامل است. دوازده پارۀ دیگر از این مصحف نیز در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که همگی به‌ترتیب از شمارۀ 979 تا 990 فهرست شده‌اند.