قرآن روزبهان (جزء سی ام)

اثر پیشِ‌رو جزء سی‌ام از قرآنی کامل با کتابت و تذهیب «روزبهان محمدالطبعی بن نعیم‌الدین شیرازی» است که در مجموعۀ اسلامی «کتابخانۀ چستربیتی» به شمارۀ Is 1558 نگهداری می‌شود. تولید این اثر به اوایل سدۀ دهم هجری قمری (اواسط قرن شانزدهم میلادی) باز می‌گردد و نمونه‌ای عالی از هنر کتاب‌آرایی ایرانی در این دوره است. قرآن کامل مذکور به ابعاد 442 میلی متر (ارتفاع) در 310 میلی‌متر (عرض)، 445 برگ دارد. طبق نظر «شیلا بلر»، روزبهان شیرازی نه در کارگاهی وابسته به دربار، بلکه در کنار دیگر خوشنویسان و نقاشان آن دورۀ شیراز در بقاع اهل تصوف آنجا فعالیت داشته است. وی همچنین این نسخه را نمایندۀ مصحف‌های ایرانی در سدۀ دهم می‌داند.غالب قلم‌های به‌کار رفته در این اثر (نسخۀ چستربیتی)، مُحَقَّق، ثُلث و نَسخ است. لازم به توضیح است که «اولین نشانه‌های نَسخ شیوۀ ایرانی که بعدها نیریزی را مبدع آن دانستند، در آثار روزبهان و خوشنویسان هم‌عصر او دیده می‌شود. البته ساختار کلی شیوۀ خوشنویسان شیراز، به شیوۀ یاقوتی نزدیک‌تر است؛ اما در اندازۀ حروف و میزان دور، با نَسخ ایرانی شبیه است. شیوۀ نسخ روزبهان، در عین استحکام به سادگی و روشنیِ حروف می‌انجامد». روزبهان سطرهای صدر و ذیل (بالا و پایین) را به خط محقق و سطرهای میانی را به خط ثلث کتابت کرده است. حد فاصل این سطور درشت ـ بین سطر اول و دوم، و دوم و سوم ـ چهار سطر باریک‌تر به قلم نسخ کتابت شده است. صفحات پشت‌نسخه بدون هیچ یادداشت اهدائی، تنها حاوی آیۀ 88 از سورۀ اسراء است که درون شمسه نوشته شده است. درون شمسه‌های آغازین با خط توقیع به رنگ سفید و دورگیری مشکی کتابت شده است. دو صفحۀ آغازین که معرف عالی‌ترین نمونۀ تذهیب روزبهان است، حاوی آیات سورۀ «فاتحه الکتاب» به خط ریحان، مکتوب در ترنج مرکزی صفحه است. «یکی از نکات مهم در طراحی تذهیب قرآن‌های روزبهان استفاده از اسلیمی‌های «طوماری» (ماری) رنگارنگ با قلم‌گیری طلایی است؛ همچنین برای نخستین بار، رنگ‌های درخشان قرمز، صورتی، فیروزه‌ای بر زمینۀ بین قاب‌بند‌های گیاهی و گاهی شرفه‌های حاشیه را دستمایۀ کار خود قرار داد».