الشامل فی الصناعة الطبیة (جلد 9)

این جلد در برگیرنده بقیه مقالات حرف «ج» بوده و علاوه بر آن شامل ده مقاله اول حرف «ح» می ­باشد و این امر در راستای رعایت ترتیب الفبائی كتاب است كه ابن‌النفیس آن را وضع كرده است، و ما نیز بر حسب امكانات، اقدام به تقسیم بندی جلدهای تصحیح شده نموده ایم و تلاش كرده‌ایم تا حجم هر جلد را مراعات كنیم، هرچند كه حجم مطالب مندرج در هر حرف، و یا كتاب‌هایی كه جزء دوم از فن سوم كتاب الشامل را تشكیل می‌دهند با هم تناسب ندارند. نسخه ­های خطی مورد استفاده برای تصحیح جلد حاضر، پس از پایان یافتن نسخه خطی زیبای استانفورد، همان نسخه خطی كتابخانه ظاهریه است، كه در حاشیه متن تصحیح شده از آن به رمز «ه» یاد می‌شود، و همچنین نسخه خطی بودلیان با رمز «ن» است كه گمان می‌كنیم كه از روی نسخه ظاهریه نوشته شده و سپس با نسخه دیگری مقابله شده است و بدین مطلب در مقدمه جلد اول متن تصحیح شده، اشاره كردیم، و در پایان مقدمه حاضر، نمونه‌هایی از این نسخه­ های خطی كه متن تصحیح شده را از آن­ها استخراج كردیم، آورده شده است. اما از لحاظ مطالب علمی مندرج در جلد حاضر، باید گفت كه ماده ­ای غنی است كه آن را در هیچ یك از منابع میراث طبی و داروسازی خود نخواهیم یافت، و از لحاظ فراوانی و كثرت، بر تمامی كتاب ­هایی كه گیاه شناسان و داروسازان – قبل و بعد از ابن‌النفیس – و از جمله آن­ها مشهورترین گیاه‌شناس در میراث ما كه همان «ابن‌بیطار» می ­باشد، پیشی می‌گیرد.