الگوهای صحیح تغذیه

شاخص‌های تغذیۀ صحیح و سلامتی و بهره‌مندی از نعمت‌های طبیعی خداوند و دست‌یابی به نعمت صحت و سلامتی با ویژگی‌های زیر تعریف و مشخص می‌گردد. درصورتی‌که رهنمودهای این نوشته کاملاً رعایت شود، چندان نیازی به پزشک و داروهای شیمیایی نخواهد بود و علاوه بر آن‌که از عوارض جانبی داروها در امان خواهیم بود، جسم و روح از نعمت سلامتی و شادابی برخوردار خواهد شد. از نکات مهمی که اغلب کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد، پاکیزگی و تطهیر جسم و جان و مسواک کردن قبل از غذا و رو به قبله نشستن مستحب است، و پای چپ مماس به زمین و پای راست را کمی خم کردن در توجه به غذا و ورود به معده و هضم غذا اثر بهتری دارد. گاهی این دستورات چنان ساده و در عین حال کافی است که انسان را به اندیشه وامی‌دارد می‌توان با همین آموزه‌های ساده به‌سلامت و تندرستی دست یافت.

آداب غذا خوردن
قبل از غذا دست‌ها را بشویید و خشک کنید؛ به زیبایی سفره غذا نگاه کنید و از لذت معنوی غذا خوردن بهره‌مند شوید؛ در اول غذا «بسم‌الله» بگویید؛ در هنگام غذا خوردن، محیطی آرام و بانشاط ایجاد کنید؛ وقتی کاملاً گرسنه شدید، غذا میل کنید؛ قبل از سیری کامل، دست از غذا بکشید؛ پس از صرف غذا «الحمدالله» بگویید.
تکیه دادن بر چیزی هنگام خوردن غذا غیر از مواقع اضطراری، کراهت دارد. گفتن بسم ا… در شروع و الحمدالله… در پایان غذا نشانۀ خردورزی و قدردانی از نعمت‌بخش هستی‌آفرین است. به‌تنهایی غذا خوردن، کراهت دارد، بخصوص همسران که باید باهم غذا بخورند. رسول اکرم درود خدا بر او تأکید کرده‌اند که «برکت در غذاهایی است که دست‌های متعدد در آن باشد. علی(ع) که درود خدا بر او باد، می‌فرماید، به سفرۀ کسی وارد می‌شوم که غذای اضافی از بیرون تهیه و تدارک نبیند و خودم بتوانم آنچه می‌خواهم از محیط خانه و سفرۀ او بردارم. ایشان نکات بهداشتی غذا خوردن را رعایت می‌فرمود و به فرزندان خویش می‌آموخت که چگونه زندگی کنند و چگونه با روش‌های بهداشتی از ابتلا به انواع بیماری مصون بمانند. روزی حضرت به فرزند خود حسن مجتبی(ع) فرمود: «فرزندم، آیا به تو چهار چیز یاد ندهم که با عمل به آنها از دارو و درمان بی‌نیاز شوی؟ ایشان پاسخ داد: «بلی».حضرت فرمود:
هیچ‌گاه بر سفرۀ غذا منشین مگر آن‌که گرسنه باشی؛ از سر سفرۀ غذا برنخیز مگر آن‌که هنوز به غذا میل داشته باشی؛ غذا را خوب بجو که مهم‌ترین رکن تغذیۀ خوب، جویدن غذاست؛ قبل از آن‌که بخوابی،جهت تخلیه به دستشویی برو. امام صادق(ع) فرمود: شکم سیر خوردن در حد سیری، موجب حرص می‌شود. هرگاه یکی از شما به غذا دعوت شد، فرزندش را با خود نبرد، اگر چنین کرد، حرامی مرتکب شده و عصیان کرده است. در روایتی نقل شده که خداوند لحظات و دقایق نشستن بر سر سفرۀ غذا و بدون استرس و به‌آرامی غذا خوردن و خوب جویدن آن را از ساعات عمر آدمی به حساب نمی‌آورد و آن لحظات را مزید بر طول عمر محسوب فرموده و آن را برای انسان عطایی فزون‌تر رقم زده است. از خوردن غذاهای متنوع در یک وعده باید خودداری کرد؛ زیرا هر غذایی یک مصلح دارد؛ مثلاً بهتر است غذاهای قلیایی با غذاهای اسیدی مصرف شوند. بهتر است در انتهای غذا آب بنوشید. بعد از صرف غذا مختصری استراحت در روز و حرکت در شب (حداقل چهل قدم) لازم است، زیرا موجب تمدید قوا و هضم غذا است. ورزش باید حداقل یک ساعت بعد از صرف غذا انجام شود و استحمام نیز اگر بعد از غذا، باشد، سبب فربهی بدن می‌شود. کسانی که می‌خواهند لاغر شوند، اگر با معدۀ خالی به حمام بروند. مؤثر و موجب لاغری است.

خوراکی‌های مناسب هر فصل
در بهار، سرخ‌کردنی با روغن‌هایی مانند کنجد و زیتون یا گوشت تازۀ گوسفند و غذاهای جامد تخم‌مرغ. در تابستان به‌تدریج از سبزی‌ها و میوه‌جات فصل مانند خیار و طالبی مرغ و گوشت بره، و گاهی ماهی تازه و شیر گاو کم‌چرب و ماست و بوییدن عطر و شکوفه‌های ملایم و تازه می‌توان استفاده کرد. در پاییز، گوشت‌های معتدل و شیرینی‌های طبیعی، و در صبح، آب گرم و غذاهای نسبتاً چرب روغن گاو، انار و سالاد به همراه آن و نعناع و کرفس و ترتیزک مفید است. شاهی را شب مصرف نکنید. در زمستان، خوراک‌های گرم، سیر و پیاز و گوشت پرندگان مفید است. از غذاهای سرد و بهارخواب‌ها پرهیز گردد و از ماساژ و مالیدن روغن در روز یا قبل از حمام استفاده شود. اگر غذای سرد و دیرهضم مصرف کرده باشند، نباید به دنبال آن غذای زودهضم و رقیق مصرف نمایند؛ زیرا این غذای رقیق دنباله‌رو زودتر از غذای قبلی هضم شده و غذای دیرهضم باقی می‌ماند؛ لذا فاسد و متعفن می‌گردد، و هرچه با آن غذا بیامیزد، آن هم تباه می‌گردد، مگر در حالتی که شایسته نیست که عکس این رژیم برقرار شود. کسانی که از غذاهای نامطلوب لذت می‌برند، خود را فریب می‌دهند؛ زیرا این ایام، خلط‌های ناپسند و بیمار کننده به وجود می‌آورند.
رواست که از غذاهای خوب استفاده کند تا خلط غالب به‌تدریج ناپدید شود. کسی که زیاد گوشت مصرف کند، باید هرچند وقت مقداری خون بدهد. به این نکته باید توجه داشت که بهترین غذای مطلوب آن است که آدمی از خوردن آن لذت می‌برد؛ اما غذای لذیذ در شرایطی خوب است که اندام‌های اصلی همه سالم باشند، وگرنه لذت بردن دلیل بر خوبی نمی‌شود. باید دانست تناول غذای بیش‌ از حد طبیعی، خود زیان‌آور است وعده‌های غذا بهترین دستور در مورد صرف طعام است. بایستی مراعات کرد که اگر روزی دو وعده ‌غذا خورده می‌شود، همچنان اکتفا شود؛ زیرا کم کردن آن مساوی است با لاغر شدن، و زیادی آن برابر است با چاق شدن و اگر غذای وعدۀ قبلی هضم نشده باشد و بخواهند غذا میل کنند، باعث نفخ و ترش کردن، بدطعمی، دهان تلخی دهان و لینت شکم خواهد شد. افراد چاق و فربه نبایستی بلافاصله که از حمام خارج‌شده‌اند، غذا تناول کنند. این‌گونه اشخاص بهتر است روزانه یک وعده غذا را کم نمایند. نبایستی در هنگام مصرف غذا آب بنوشند. کسانی که بیماری‌های صفراوی دارند، اگر مدت زیادی گرسنه بمانند، صفرا در معدۀ آنها راه یافته، غذای بعدی را فاسد خواهد کرد. افرادی که دارای بدنی مرطوب و مزاج رطوبتی باشند، نمی‌توانند مانند خشک بدن‌ها تحمل گرسنگی داشته باشند. نوشیدن آب در موقع غذا خوردن و بلافاصله بعد از غذا، زیان‌آور است؛ زیرا آب چون آسان‌الهضم است، غذایی که با آن مصرف شود نیز زود هضم شده و گذشتن آن از سریع معده بدون واقع شدن تحت اعمال شیمیایی مخصوص باعث ناراحتی‌های گوارشی ساعت بعد از غذا خوردن آب مفید است.
کسانی که دارای طبع گرم هستند، بعد از خوردن غذای غلیظ، دچار کشیدگی معده و افتادگی آن می‌گردند. کسی که معده‌اش خالی است، چنانچه غذای لطیف بخورد، معده‌اش را سلامت نگه داشته است. باید دانست که مبتلایان به پری معده و املای آن همیشه دچار سستی و خمیازه‌اند. کسی که پیر شده و سالیان درازی از عمرش گذشته، باید بداند که معده‌اش نیز پر شده و باید مطابق پیری با آن رفتار کنند و الا غذای خورده شده تبدیل به مواد زائد گردیده، در بدنش جمع می‌شود. کسی که عادت به خوردن غذای غلیظ دارد (چرب و پرحجم) اگر بخواهد یک وعده به غذای رقیق رو آورد، صلاح نیست و بایستی به‌تدریج این کار را شروع کند و عکس آن نیز صادق است. مصرف غذاهای غلیظ در پیران، بیشتر باعث جمع شدن مواد اضافی در دستگاه‌های گوارش و عروق آنها خواهد شد و دردهای مفصلی را تشدید خواهد کرد. زیان‌هایی که از خوردن غذای گرم روی می‌دهد، با خوردن سکنجبین، جبران خواهد شد.
کسی که از غذای غلیظ ناراحت شود و مزاجش گرم باشد، چاره‌اش با سکنجبین، و اگر مزاجش سرد باشد، با خوردن مقداری فلفل و پونه آسایش خواهد یافت. غذاهای لطیف برای سلامتی بدن بهتر، لیکن نیرودهندگی آن کمتر است. کسی که تمایل دارد تنی چابک و چالاک داشته باشد، باید از غذاهای غلیظ و پرحجم و به‌اندازه و اعتدال استفاده کند. ورزشکاران و کسانی که دارای کارهای سنگین و خسته‌کننده هستند می‌توانند از غذاهای غلیظ استفاده نمایند. خواب‌های دراز باعث هضم غذای غلیظ است. خوردن میوه‌ها در تابستان قبل از غذاها لازم است، لیکن در اثر رقیق شدن خون بدن را آمادۀ پذیرش بیماری می‌نماید. روش مطلوب این است افرادی که میوه زیاد مصرف می‌کنند، پیاده‌روی داشته باشند. زیاده‌روی در غذاهای خشک، اشتها را کم‌رنگ و رو را زشت و مزاج را خشک می‌کند. زیاده‌روی در غذاهای ترش پیری را زودتر می‌رساند و خوردن غذای تند و شور، به معده آسیب رسانده و شوری بی‌حد، چشم را ضعیف می‌نماید.

غذاها و مزاج‌ها
غذای چسبنده، دیرتر هضم می‌شوند. خیار پوست‌نکنده از پوست‌کنده زودتر هضم می‌گردد. نان سبوس‌دار زودتر از معده می‌گذرد. کسی که خسته شده و به غذای لطيف عادت داشته باشد، اگر غذای غلیظ خورد، برایش ناگوار است؛ همچنان برای شخص خشمگین غذاهای دوگانه ممکن است دیرتر هضم شوند؛ زیرا هر یک‌زمانی را برای هضم لازم دارند؛ پس غذای ساده بهتر است. شخصی که غذای دوگانه مصرف می‌کند، بایستی چندگونه غذا را هضم کند. بعد از مصرف برنج سفید به‌صورت چلو و پلو، سعی کنید به‌جای آب و چای که آهن مواد خوراکی را کاهش می‌دهد و سبب کم‌خونی می‌شود، اولاً پس از دو ساعت از دم‌نوش‌ها و یا دم‌کردۀ سبوس برنج شلتوک برنج به میزان دو قاشق غذاخوری در آب جوش و دم‌کردۀ آن به مدت بیست دقیقه تا نیم ساعت و افزودن کمی لیموی عمانی در آخرین دقایق دم کشیدن سبوس برنج استفاده کنید تا کمبودهای مجموعۀ ویتامین برنج سفید با نوشیدن دم‌کردۀ سبوس آن جبران شود. به‌منظور پیشگیری از نفخ معده و روده پس از صرف غذا و جلوگیری از اسید بیش ‌از اندازۀ معده، مقداری نعناع را در یک قوری آب جوش ریخته به مدت ده دقیقه دم‌کرده و میل نمایید، یا یک قاشق مرباخوری از پودر بابونۀ شیرازی دم‌کرده و میل کنید. توجه داشته باشید که در مورد دم کردن تمام گیاهان مخصوصاً گیاهان دارویی و دم کردن آنها، یک دستمال تمیز روی لوله قوری یا کتری قرار دهید تا اسانس مواد گیاهان دارویی از طریق لوله قوری یا کتری به‌صورت بخار خارج نشود؛ زیرا خاصیت اصلی گیاهان دارویی در اسانس موجود در آن‌هاست می‌توانید از دم‌کردۀ گل‌گاوزبان و سنبل‌الطیب و کمی آب‌لیموی تازه که به آن اضافه می‌شود، سه بار در هفته، یک ساعت قبل از خواب برای تقویت اعصاب استفاده کنید. دم‌کردۀ بابونه و آویشن هر یک به‌تنهایی نیز برای هضم غذا و جلوگیری از اسید نفخ معده و روده و تقویت اعصاب بسیار مفیداند. و مجرب است. مخلوط پودر رازیانه و زنیان و کمی نبات و مصرف یک قاشق چای‌خوری بعد از غذا خواص یادشده فوق را به همراه دارد.