حکیم محمد اکبر ارزانی
محمداکبر ارزانی دهلوی، معروف به شاه ارزانی از مشاهیر حکما و اطبای قرون 11 و 12 هجری است که با غور عمیق در متون علوم فلسفی و طبیعی قدماء تفحص دقیق در کتب طبی ایشان و تجربۀ سال‌های متمادی طبابت تجربی و تجربۀ عملی، صاحب ذخیره‌ای کامل و به یاد ماندنی در آموزه‌های حکیمان و طبیبان گذشته است که در دوره‌ای کتب خواندنی این تعالیم ارزشمند را برای آیندگان به یادگار گذاشته است.
از زوایای پنهان و ناپیدای زندگی این مرد بزرگ و عالم و طبیب زبردست، چیزی در دست نیست، اما آن‌چه مهم است، همین مجموعۀ ذی‌قیمت در طب سنتی است که نه تنها در جوامع علمی و طبی زمان خود، جایگاه رفیعی را به خود اختصاص داده، بلکه تحقیقات علمی و تجربیات عملی او توانسته بزرگانی چون حکیم نام‌آور ایرانی «میرمحمد حسین عقیلی خراسانی»صاحب کتب ارجمند طبی چون «خلاصه‌الحکمه»،«مجمع‌الجوامع»،«مخزن‌الادویه» و «قرابادین کبیر»را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. این عالم جلیل مکرر در تألیفات خود از «حکیم ارزانی» و نظرات طبی و کتب وی نام می‌برد و خواننده را مشتاق مطالعۀ آثار او می‌کند.
آثار مؤلف
1. تلخیص«طب‌النبی»جلال‌الدین سیوطی(بنابر تصریح مؤلّف، اولین کتاب اوست)؛
2. طب‌الاکبر (طب اکبری)؛
3. تعاریف‌الامراض(همان حدودالامراض است)؛
4. میزان‌الطب(این کتاب رادر سال 1113ه.ق تألیف کرده)؛
5. مفرّح‌القلوب(در دانش کلیات)شرحی است بر پنج مقالۀ اول کتاب قانونچه، تألیف حکیم محمودبن محمد بن عمر چغمینی متوفی به سال 745ه.ق که در زمان محمد فرخ سیر تألیف کرده است و شرح بر قسمت امراض قانوچه را به کتاب «طب‌الاکبر»ارجاع داده است؛
6. مجربات اکبری؛
7. مجربات هندیه؛
8. قرابادین قادری(در دانش داروسازی و تراکیب ادویه). این کتاب رادر سال 1126ه.ق تألیف کرده و به نام مرادش عبدالقادر گیلانی نام نهاده و ظاهراً آخرین تألیف طبی او بوده است. کتاب «طب اکبری»دوره‌ای کامل در علم‌الامراض است که مؤلف آن را به عنوان ترجمه‌ای از کتاب ارزشمند و بی‌همتای«شرح اسباب و علامات»تألیف«شیخ برهان‌الدین نفیس بن عوض کرمانی»با حذف زوایدآن و افزودنِ فواید و نکات مفید فراوان نگاشته است. متأسفانه در بین دانشجویان طب سنتی و حتی برخی اساتید این فن چنین تلقی شده که این کتاب، تلخیص کتاب «شرح اسباب و علامات» است، و حال آن‌که این کتاب مزبور مقارنه‌ای دقیق میان این دو کتاب در ضمن دستور مطالعاتی ایشان بوده است. این کتاب نه فقط مشتمل بر ترجمۀ تمام مطالب «شرح اسباب»و البته با حذف اندکی مطالب که در نظر ایشان جزوِ زوایدِ بدون فایدۀ مهمی بوده و فواید فراوان هم بر آن افزوده- بلکه در بسیاری از موارد، حکیم ارزانی، سرفصل‌های جدیدی را در کتاب گشوده و مباحث کاملاً تازه‌ای را مطرح نموده، و هر جا هم مطلبی دارای پیچیدگی بوده؛ شرحی وافی بر آن نگاشته است؛ بنابراین کتاب مذکور را می‌توان «ترجمه و شرحی بر شرح الأسباب و العلامات»نامید.
اولین دیدگاه را ثبت کنید