خواص الحیوان تبریزی، ترجمه حیوه الحیوان دمیری

یکی از مهمترین و اولین کتابهائی که در زمینۀ جانورشناسی در دنیا تألیف شده کتاب حیوۀالحیوان به زبان عربی است. مؤلف این کتاب کمال‌الدین ابوالبقا محمدبن موسی بن عیسی شافعی دمیری است. او به سال 742 دردمیره ـ که ده بزرگی در ساحل رود نیل است ـ زاده شد و پس از تحصیل به گفتن شعر و تدریس حدیث پرداخت. در آغاز از راه خیاطی امرار معاش می‌کرد و سپس به تحصیل علم پرداخت و به جائی رسید که اجازۀ تدریس و فتوا یافت. در جامع ازهر تدریس کرد، سالها عبادت ورزید و اغلب روزه داشت و شش بار به حج رفت. او مذهب شافعی داشت و شهرتش به سبب تألیف کتاب حیوۀالحیوان است. اثر دیگر او الدیباجه در شرح سنن ابن ماجه است. از این کتاب به خاطر اهمیتش ترجمه‌هائی به زبان فارسی شده و متن عربی آن بارها چاپ شده است. یکی از این ترجمه‌ها از محمدتقی بن محمد تبریزی است که در عصر صفوی به زبان فارسی ترجمه شده و مترجم نام آن را «خواص‌الحیوان» گذاشته است. این ترجمه دوبار در سال‌های 1275 و 1283 در تهران چاپ سنگی شده است و نسخه‌های خطی چندی در کتابخانه‌های مختلف هست. مصححین از روی دو نسخۀ خطی آن را تصحیح کرده و با نسخۀ چاپی مقابله کرده‌اند.